Zapalenie wątroby – schorzenie, którego nie można lekceważyć. Jak je leczyć?

Tymczasem nieleczone mogą prowadzić do marskości wątroby czy pierwotnego raka wątroby, dlatego wczesna diagnoza i profilaktyka są kluczowe.

Przyczyny i czynniki ryzyka

• WZW A: zakażenie drogą pokarmową – HAV przenosi się „brudnymi rękami”, skażoną wodą lub żywnością. Ryzyko rośnie przy podróżach do rejonów o słabych warunkach sanitarnych.

• WZW B i C: zakażenie przez krew i płyny ustrojowe – np. niesterylne igły medyczne czy dożylnych narkomanów, kontakty seksualne oraz transmisja okołoporodowa. Brak szczepionki na HCV sprawia, że ważne są bezpieczne praktyki (igły, seks).

• NAFLD: zaburzenia metaboliczne – główną rolę odgrywa otyłość (zwłaszcza trzewna), insulinooporność i cukrzyca typu 2. Dieta wysokokaloryczna (fast foody, cukry proste, tłuszcze nasycone) przy braku ruchu sprzyja stłuszczeniu wątroby.

• Toksyny i leki: ekspozycja na substancje hepatotoksyczne (np. paracetamol w dużych dawkach, NLPZ, antybiotyki, niektóre zioła). Ryzyko rośnie z wiekiem, przy jednoczesnym przyjmowaniu wielu leków lub przy predyspozycjach genetycznych.

Wirusowe zapalenie wątroby

WZW wywołują trzy główne wirusy: HAV (A), HBV (B) i HCV (C).

WZW typu A

Przebiega zazwyczaj jako ostra choroba. Charakteryzuje się nagłym początkiem z objawami grypopodobnymi (gorączka, bóle mięśni, nudności) oraz dolegliwościami żołądkowo-jelitowymi. Często występuje żółtaczka (zażółcenie skóry i oczu), ciemny mocz oraz blade stolce. Ważne: po przebyciu WZW A nie powstaje przewlekłe zapalenie, marskość ani rak wątroby. Leczenie - warto umówić konsultacje z hepatologiem - jest objawowe (w ciężkich przypadkach konieczna hospitalizacja), a szczepionka przeciw HAV zapewnia długotrwałą ochronę.

WZW typu B

Wirus HBV jest bardzo zakaźny (ok. 100 razy bardziej niż HIV). Do zakażenia dochodzi przez kontakt z krwią lub płynami ciała osoby zakażonej. U części pacjentów infekcja przebiega bezobjawowo, zwłaszcza u dzieci. U dorosłych ostre WZW B może dawać objawy od łagodnych po ciężkie. Niestety u wielu osób zakażenie przechodzi w postać przewlekłą. Blisko 30% zakażonych dzieci i kilku procent dorosłych rozwija marskość wątroby (u 25% takich chorych) i raka wątrobowokomórkowego (u 5%). Dlatego w profilaktyce kluczowe jest szczepienie przeciw HBV, które jest nie tylko zabezpieczeniem przed infekcją, ale także zmniejsza ryzyko raka wątroby.

WZW typu C

Wirus HCV przenosi się głównie przez krew (np. dożylne narkotyki, zabiegi medyczne). Przebieg zakażenia bywa bardzo łagodny lub bezobjawowy – większość osób (50–85%) nie odczuwa żadnych symptomów podczas ostrej fazy. Tylko 15–50% zakażonych naturalnie eliminuje wirusa – reszta rozwija przewlekłe WZW C. Przewlekła postać rozwija się u ponad połowy zakażonych i w ciągu 20–25 lat prowadzi do marskości wątroby u około 5–20% chorych. Typowo występuje przewlekłe zmęczenie, łagodne zaburzenia apetytu czy niekiedy niewielka żółtaczka. Nowoczesne leki przeciwwirusowe (DAA) pozwalają jednak na wyleczenie większości przypadków WZW C.

Niealkoholowe stłuszczeniowe zapalenie wątroby (NAFLD)

NAFLD to gromadzenie tłuszczu w wątrobie niezwiązane z alkoholem. Jest najczęstszą przewlekłą chorobą wątroby w krajach rozwiniętych. Najczęściej dotyczy osób otyłych i z zaburzeniami metabolicznymi (cukrzyca, zaburzenia lipidowe). Choć początkowo stłuszczenie nie daje objawów, z czasem może przeradzać się w stłuszczeniowe zapalenie wątroby (NASH). Nieleczone NASH prowadzi do włóknienia, marskości wątroby i pierwotnego raka wątrobowokomórkowego. Charakterystyczne czynniki ryzyka NAFLD to dieta wysokokaloryczna (fast-foody, słodkie napoje) oraz brak aktywności fizycznej. W początkowym stadium choroba przebiega bezobjawowo; czasem jedyną wskazówką są nieznacznie podwyższone próby wątrobowe. U chorych mogą wystąpić zmęczenie, ogólne osłabienie, dyskomfort w prawym podżebrzu czy niestrawność, ale często choroba jest wykrywana przypadkowo (np. przy badaniu USG).

Leczenie NAFLD opiera się przede wszystkim na zmianie stylu życia. Konieczne jest zmniejszenie masy ciała poprzez dietę o obniżonej kaloryczności oraz regularną aktywność fizyczną. Już niewielka redukcja wagi (ok. 5–10%) wyraźnie poprawia stan wątroby – ogranicza stłuszczenie i zmniejsza stan zapalny. Zaleca się dietę śródziemnomorską, bogatą w warzywa i pełnoziarniste produkty, przy jednoczesnym ograniczeniu czerwonego mięsa, cukrów prostych i tłuszczów nasyconych. W przebiegu NASH można rozważyć leczenie farmakologiczne – stosuje się m.in. pioglitazon oraz witaminę E. Ważne jest też leczenie współistniejących schorzeń metabolicznych (cukrzycy, nadciśnienia, dyslipidemii) i monitorowanie parametrów wątroby.

Toksyczne i polekowe uszkodzenia wątroby

Wątroba metabolizuje większość substancji chemicznych, dlatego jest narażona na toksyczne uszkodzenia. Powodują je nie tylko długotrwałe spożywanie toksyn (np. niektóre środki chemiczne, grzyby trujące), lecz także leki dostępne bez recepty i na receptę. Do najczęstszych przyczyn zalicza się przedawkowanie paracetamolu (acetaminofenu) i przewlekłe stosowanie niesteroidowych leków przeciwzapalnych. Polekowe uszkodzenie wątroby może wystąpić równie dobrze po dniu, tygodniu czy nawet miesiącach terapii. Często przebiega podstępnie – jedynym sygnałem jest nagły wzrost ALT/AST w badaniu krwi. U wielu pacjentów mogą pojawić się objawy niespecyficzne: zmęczenie, brak apetytu czy lekki ból w prawym podżebrzu. Jeżeli toksyna powoduje zastój żółci, pojawiają się dodatkowo świąd skóry, żółtaczka, ciemny mocz i jasne stolce.

Leczenie polega przede wszystkim na usunięciu czynnika sprawczego. W przypadku polekowego uszkodzenia wątroby odstawienie leku prowadzi do pełnego wyzdrowienia u ok. 80% pacjentów w ciągu kilku miesięcy. Przy ostrym zatruciu paracetamolem stosuje się specyficzną odtrutkę (N-acetylocysteinę). W ciężkich przypadkach toksycznego uszkodzenia może dojść do ostrej niewydolności wątroby, wymagającej wsparcia lub nawet przeszczepienia narządu. Dlatego nigdy nie należy samodzielnie łączyć wielu leków i stosować ich długotrwale bez konsultacji z lekarzem.

Objawy i przebieg choroby

Wiele form zapalenia wątroby długo przebiega bez wyraźnych objawów. Najczęściej pojawiają się zmęczenie, ogólne osłabienie, brak łaknienia oraz nieznaczny dyskomfort w prawym nadbrzuszu. Czasem mogą towarzyszyć bóle mięśni czy stawów. Charakterystyczna żółtaczka (zażółcenie skóry i białkówek oczu) występuje dopiero, gdy dochodzi do większego uszkodzenia wątroby. Na przykład w ostrym WZW A oraz w polekowym zapaleniu wątroby może pojawić się ciemny mocz i blade stolce – objawy świadczące o upośledzeniu odpływu żółci. Przewlekłe WZW B i C oraz NAFLD często długo nie dają żadnych objawów, co utrudnia postawienie diagnozy. Dlatego kluczowa jest czujność – nawet niewielkie odstępstwa w wynikach wątrobowych czy dyskretny ubytek energii nie powinny być ignorowane.

Zagrożenia nieleczonego zapalenia wątroby

Nieleczone zapalenie wątroby może prowadzić do nieodwracalnych zmian w narządzie. Przewlekła infekcja wirusowa (HBV, HCV) oraz NASH stopniowo niszczą miąższ wątroby – dochodzi do włóknienia, a w efekcie marskości. Marskość wątroby to stan zaawansowany, w którym narząd trwale traci zdolność regeneracji. Pacjenci z marskością są zagrożeni rozwojem pierwotnego raka wątrobowokomórkowego. Przykładowo, u około 25% pacjentów z przewlekłym WZW B rozwinie się marskość, a NASH nieleczone może prowadzić do raka wątroby. Podobne ryzyko istnieje przy przewlekłej HCV. Toksyny i leki z kolei mogą spowodować ostry, gwałtowny przebieg – w skrajnych przypadkach dochodzi do ostrych niewydolności wątroby i zagrażającego życiu uszkodzenia organizmu. Dlatego każda postać zapalenia wątroby wymaga poważnego traktowania i leczenia.

Diagnostyka i leczenie

Podejrzenie zapalenia wątroby potwierdza się badaniami krwi i obrazowymi. Podstawą jest oznaczenie prób wątrobowych (ALT, AST, bilirubina, ALP, GGT), które wskażą, czy doszło do uszkodzenia komórek wątroby. W przypadku podejrzenia wirusów wykonuje się testy serologiczne (anty-HAV, HBsAg, anty-HCV, anty-HDV itp.) oraz pomiar materiału genetycznego wirusa (HBV DNA, HCV RNA). W diagnostyce NAFLD i ocenie włóknienia wykorzystuje się badania obrazowe – ultrasonografię, elastografię czy w razie wątpliwości biopsję wątroby. Wczesne wykrycie ułatwiają też przesiewowe badania kontrolne (np. coroczne oznaczanie ALT/AST).

Leczenie zależy od przyczyny:

• WZW A – leczenie objawowe, odpoczynek, nawodnienie; brak terapii specyficznej.

• WZW B – w ostrym przebiegu leczenie podtrzymujące. Przy przewlekłym stosuje się leki przeciwko wirusowi (np. analogi nukleozydów/nukleotydów: entekawir, tenofowir) oraz czasem interferon. Leczenie to hamuje postęp choroby i zmniejsza ryzyko powikłań.

• WZW C – obecnie standardem są doustne leki przeciwwirusowe (DAA), które w ponad 90% przypadków prowadzą do trwałego wyleczenia (eliminacji wirusa).

• NAFLD/NASH – najważniejsza jest zmiana stylu życia (dieta niskokaloryczna, ćwiczenia). U pacjentów z zaawansowanym NASH można rozważyć leki przeciwinsulinooporności (pioglitazon) lub wit. E. W skrajnych przypadkach rozważa się operacje bariatryczne.

• Toksyczne/polekowe – kluczowe jest odstawienie substancji szkodliwych. W ok. 80% przypadków przerwanie ekspozycji pozwala na pełne cofnięcie się uszkodzenia w ciągu miesięcy. W razie potrzeby stosuje się leczenie podtrzymujące (np. płynoterapię, leki wspomagające), a przy ostrym zatruciu – specyficzne antidota (np. N-acetylocysteina przy przedawkowaniu paracetamolu). W niektórych przypadkach (ciężka niewydolność) jedynym ratunkiem jest przeszczep wątroby.

Profilaktyka i zmiana stylu życia

• Szczepienia ochronne: Podstawą zapobiegania WZW B są szczepienia – programy szczepień dzieci praktycznie wyeliminowały tę postać w populacji. Skuteczne są też szczepionki przeciw HAV – szczególnie dla podróżnych do krajów endemicznych lub osób pracujących z żywnością.

• Unikanie zakażeń: Przestrzeganie higieny (mycie rąk, bezpieczna woda i żywność) chroni przed WZW A. Stosowanie prezerwatyw i niestosowanie wspólnych igieł zapobiega przenoszeniu wirusów HBV i HCV. Upewnij się, że sprzęt medyczny i kosmetyczny (np. igły, akcesoria do tatuażu) jest sterylny.

• Zdrowy styl życia: Utrzymywanie prawidłowej masy ciała ogranicza ryzyko NAFLD. Zaleca się dietę ubogą w cukry proste i tłuszcze nasycone (np. śródziemnomorska) oraz regularną aktywność fizyczną. Ograniczenie soli, alkoholu i czerwonego mięsa ma korzystny wpływ na wątrobę.

• Ostrożność farmakologiczna: Leki przyjmuj zgodnie z zaleceniami lekarza. Unikaj samoleczenia i przekraczania dawek (szczególnie paracetamolu). Nie łącz wielu preparatów bez konsultacji (np. paracetamolu z alkoholem). Zwracaj uwagę na skład suplementów diety i nieprzebadanych preparatów.

• Regularne badania kontrolne: Raz do roku wykonuj podstawowe badania krwi, w tym próby wątrobowe (ALT, AST). U pacjentów z czynnikami ryzyka zaleca się także badanie USG wątroby lub elastografię. Wczesne wykrycie nawet łagodnych odchyleń w badaniach pozwala rozpocząć leczenie zanim rozwiną się poważne powikłania.

Puenta: Wątroba ma ogromną rezerwę, co często maskuje początki choroby. Dlatego nie należy ignorować żadnych niepokojących objawów – nawet łagodnego przewlekłego zmęczenia czy dyskomfortu. Szybka diagnostyka i wdrożenie leczenia zwiększają szanse na powrót do zdrowia i uniknięcie ciężkich powikłań (marskości, raka wątroby). Regularne badania profilaktyczne (zwłaszcza prób wątrobowych) pozwalają wychwycić problemy we wczesnym stadium. Reagując odpowiednio wcześnie i dbając o zdrowy styl życia, możemy ochronić wątrobę – najważniejszy narząd detoksykacyjny i metaboliczny – na długie lata.