Ból zatok – co robić i do jakiego lekarza się zgłosić w razie problemów

Ból zatok potrafi skutecznie popsuć samopoczucie – pulsujący ból głowy, uczucie ucisku w okolicy czoła czy policzków i ciągły katar to tylko część objawów. Nic dziwnego, że osoby cierpiące na takie dolegliwości szukają szybkiej ulgi i zastanawiają się, co jest przyczyną problemu. Ważne jest również pytanie, do jakiego lekarza zgłosić się z bólem zatok, aby otrzymać skuteczną pomoc.

Ból zatok najczęściej wynika ze stanu zapalnego zatok przynosowych, czyli przestrzeni powietrznych połączonych z jamą nosową. Taki stan to zazwyczaj zapalenie zatok (potocznie „infekcja zatok”), które może mieć charakter ostry lub przewlekły. Ostre zapalenie zatok pojawia się nagle i zwykle trwa do około 4 tygodni – najczęściej jest następstwem infekcji wirusowej (np. przeziębienia) albo powikłaniem po niej, gdy dojdzie do nadkażenia bakteryjnego. Bywa też skutkiem reakcji alergicznej śluzówki nosa. Z kolei przewlekłe zapalenie zatok to takie, w którym objawy utrzymują się co najmniej 12 tygodni. Przy przewlekłym stanie zapalnym dolegliwości często są mniej nasilone niż w ostrym, ale utrzymują się znacznie dłużej, co bywa dla pacjenta bardzo uciążliwe. Zdarza się również nawracające zapalenie zatok o ostrym przebiegu – mówimy o nim, gdy ostre infekcje zatok powtarzają się często, np. kilka razy do roku.

Do najczęstszych przyczyn zapalenia zatok należą zakażenia wirusowe i bakteryjne górnych dróg oddechowych. Infekcja powoduje obrzęk błony śluzowej nosa i zatok, blokadę naturalnych ujść zatok oraz gromadzenie się wydzieliny ropnej – to prowadzi do bólu i innych objawów. Inne czynniki sprzyjające problemom zatokowym to alergie, np. sezonowy alergiczny nieżyt nosa, które powodują przewlekły stan zapalny błony śluzowej. Równie istotne są problemy anatomiczne, takie jak skrzywiona przegroda nosowa lub obecność polipów nosa, które utrudniają prawidłową wentylację i drenaż zatok. Tacy pacjenci często zmagają się z nawracającymi zapaleniami zatok aż do czasu korekty anatomicznej – skrzywiona przegroda bywa częstą przyczyną przewlekłych problemów laryngologicznych i wymaga zabiegu septoplastyki (operacyjnej korekcji przegrody). Warto dodać, że zwłaszcza w przypadku zapalenia zatoki szczękowej źródłem infekcji mogą być również problemy stomatologiczne. Niektóre stany zapalne tej zatoki mają podłoże zębopochodne – np. niewyleczone choroby zębów lub przyzębia, a także powikłania po leczeniu kanałowym lub ekstrakcji górnych zębów. W takich przypadkach zakażenie zatoki szczękowej najczęściej występuje jednostronnie (po stronie chorego zęba).

Na ból zatok i nawracające ich zapalenia bardziej narażone są też osoby z polipami nosa, astmą oraz palące papierosy. Polipy oraz astma często współwystępują z tzw. zespołem przewlekłego zapalenia zatok. Natomiast dym tytoniowy i zanieczyszczenia powietrza mogą podrażniać śluzówkę nosa, pogarszając jej funkcje obronne – to ułatwia rozwój infekcji.

Objawy zapalenia zatok

Zapalenie zatok (ostre lub przewlekłe) daje dość charakterystyczne objawy, choć początkowo łatwo pomylić je ze zwykłym przeziębieniem. Najbardziej dokuczliwy jest zwykle ból okolicy zatok – często odczuwany jako rozpierający ucisk. Może lokalizować się w okolicy czoła, nasady nosa, policzków, skroni lub za oczami – w zależności od tego, które zatoki są objęte stanem zapalnym. Ból często nasila się przy pochylaniu głowy do dołu (pacjent czuje wtedy wzmożony nacisk). Towarzyszy temu uczucie zatkanego nosa i trudności w oddychaniu przez nos. Występuje też katar – w infekcji wirusowej śluzowy, a przy nadkażeniu bakteryjnym często gęsty i ropny (żółto-zielony). Choremu dokucza również obniżony węch (a nawet brak odczuwania zapachów) oraz spływanie wydzieliny po tylnej ścianie gardła.

Wiele osób skarży się na ból głowy o charakterze tępym, promieniujący z okolicy zajętych zatok. Często pojawia się także ból lub uczucie rozpierania w górnych zębach – wynika to z bliskości korzeni zębów do dna zatok szczękowych. Dolegliwościom zatokowym nierzadko towarzyszy stan podgorączkowy lub gorączka (w ostrym bakteryjnym zapaleniu zatok temperatura może przekraczać 38°C), a także ogólne rozbicie i zmęczenie; nieco poczucie takie jak przy grypie. Przy uciśnięciu lub opukiwaniu okolicy twarzy dotkniętej zapaleniem pacjent odczuwa tkliwość lub wzmożony ból (świadczy to o stanie zapalnym zatok pod spodem). W przewlekłym zapaleniu zatok objawy są podobne, ale zwykle mniej gwałtowne – np. ból bywa słabszy (pacjenci opisują go raczej jako ciągły ucisk), rzadziej występuje gorączka, za to utrzymuje się przewlekła wydzielina z nosa i problemy z węchem.

Uwaga: Jeśli silny ból okolicy zatok pojawia się nagle, towarzyszy mu wysoka gorączka, obrzęk powiek lub policzka, podwójne widzenie albo sztywność karku – należy niezwłocznie skonsultować się z lekarzem. Mogą to być objawy powikłań zapalenia zatok (np. zajęcia oczodołu lub opon mózgowych), które wymagają pilnego leczenia.

Diagnostyka bólu zatok

W przypadku nawracających lub utrzymujących się bólów zatok konieczna jest wizyta u lekarza. Specjalista oceni, czy doszło do zapalenia zatok i ustali jego przyczynę. Podstawą rozpoznania jest dokładny wywiad i badanie laryngologiczne – lekarz zapyta o okoliczności wystąpienia objawów, ich czas trwania, nasilenie oraz wcześniejsze epizody. Następnie obejrzy jamy nosa i gardło, sprawdzając obecność obrzęku, wydzieliny, polipów itp. Przy badaniu zatok czasem wykonuje się proste testy – na przykład opukiwanie okolicy zatok (bolesność potwierdza stan zapalny) lub próbę pochylania głowy.

Do pełniejszej diagnostyki służą badania obrazowe. Najczęściej wykonywana jest tomografia komputerowa zatok (TK), ponieważ bardzo dokładnie pokazuje stan zatok przynosowych – obecność płynu, zgrubienie błony śluzowej, zmiany anatomiczne czy polipy. W diagnostyce ostrego zapalenia zatok czasem stosuje się RTG zatok, choć to badanie jest mniej czułe (może jednak potwierdzić poziom płynu w chorych zatokach). U niektórych pacjentów wskazane jest także endoskopowe badanie nosa i zatok – laryngolog wprowadza do nosa cienki fiberoskop (giętki endoskop z kamerą), aby bezpośrednio zajrzeć do ujść zatok i wnętrza jam nosa. Pozwala to wykryć np. polipy niedostępne zwykłemu oglądaniu, ocenić skrzywienie przegrody czy pobrać próbkę wydzieliny do badania. Taka wnikliwa diagnostyka jest standardem przy przewlekłych lub nawracających zapaleniach zatok. Jeżeli podejrzewa się podłoże alergiczne problemu, lekarz może zalecić dodatkowo konsultację alergologiczną i testy alergiczne. Z kolei przy podejrzeniu źródła dentystycznego konieczne bywa badanie stomatologiczne (np. zdjęcie RTG zębów) w celu zlokalizowania „winowajcy” zakażenia.

Leczenie zapalenia zatok

Leczenie bólu zatok zależy od przyczyny i nasilenia objawów. Początkowo zwykle stosuje się metody zachowawcze i farmakologiczne, a jeśli one zawiodą – rozwiązania zabiegowe. Nadrzędnym celem jest udrożnienie zatok (umożliwienie odpływu zalegającej wydzieliny), zwalczenie infekcji oraz zmniejszenie bólu i obrzęku. Oto najważniejsze metody leczenia zatok:

• Domowe sposoby (leczenie zachowawcze). Przy lżejszych infekcjach zatok często pomagają proste działania w warunkach domowych. Zaleca się nawadnianie organizmu (picie dużej ilości wody) oraz nawilżanie powietrza w pomieszczeniu, co upłynnia wydzielinę. Dobroczynne są inhalacje parowe – np. z dodatkiem soli fizjologicznej lub olejków eterycznych (miętowego, eukaliptusowego), które udrażniają nos. Ciepłe kompresy na okolice zatok mogą przynieść ulgę, rozgrzewając i zmniejszając ból. Warto również sięgnąć po płukanie nosa solą fizjologiczną lub specjalnym roztworem soli morskiej (tzw. irygacja zatok) – pomaga to oczyścić nos z wydzieliny i drobnoustrojów. W czasie infekcji należy unikać nurkowania i latania samolotem (zmiany ciśnienia nasilają ból zatok), a także starać się odpoczywać i nie przemęczać.

• Leczenie farmakologiczne. W ostrym zapaleniu zatok często stosuje się leki dostępne bez recepty, które łagodzą objawy. To przede wszystkim leki przeciwbólowe i przeciwgorączkowe (np. paracetamol, ibuprofen), a także miejscowe leki obkurczające błonę śluzową nosa – czyli krople lub aerozole do nosa zmniejszające obrzęk (np. z ksylometazoliną). Te ostatnie przynoszą szybką ulgę w zatkanym nosie, ale można je stosować tylko przez kilka dni (nadużywanie grozi polekowym nieżytem nosa). Pomocne bywają także leki mukolityczne rozrzedzające wydzielinę (np. acetylocysteina, bromheksyna) oraz steroidowe aerozole do nosa o działaniu przeciwzapalnym (szczególnie przy alergicznym i przewlekłym zapaleniu zatok). Gdy podejrzewamy alergię, ulgę przyniosą również leki przeciwhistaminowe. Antybiotyki natomiast stosuje się wyłącznie w przypadku bakteryjnego zapalenia zatok – wskazaniem jest m.in. wysoka gorączka i ropna wydzielina utrzymujące się ponad 7–10 dni. Lekarz może przepisać antybiotyk (np. amoksycylinę z kwasem klawulanowym) na około 10–14 dni. Ważne jest, by przyjmować go tak długo, jak zalecił lekarz – zbyt wczesne przerwanie kuracji może spowodować nawrót infekcji.

• Punkcja zatok (drenaż). Gdy zatoki są silnie zablokowane ropną wydzieliną i nie udaje się ich udrożnić farmakologicznie, czasem wykonuje się zabieg punkcji. Klasyczna punkcja zatoki szczękowej polega na nakłuciu jej przez boczną ścianę nosa specjalną igłą. Zabieg robi się w znieczuleniu miejscowym – po nakłuciu lekarz odsysa zalegającą wydzielinę i przepłukuje zatokę solą fizjologiczną, co przynosi pacjentowi wyraźną ulgę. Punkcja umożliwia też pobranie próbek ropy do badania bakteriologicznego (antybiogramu), dzięki czemu można dobrać celowany antybiotyk. Obecnie coraz rzadziej wykonuje się punkcję zatok, zwłaszcza u dzieci, ponieważ dostępne są nowocześniejsze, mniej inwazyjne metody leczenia. W sytuacjach nagłych jednak bywa to najszybszy sposób zwalczenia ostrego bólu zatok poprzez ich natychmiastowe odbarczenie.

• Endoskopowa operacja zatok. Przy przewlekłym zapaleniu zatok, zmianach anatomicznych (polipy, skrzywiona przegroda) czy braku poprawy po leczeniu zachowawczym, laryngolog może zalecić operacyjne udrożnienie zatok. Współcześnie standardem jest FESS (functional endoscopic sinus surgery) – funkcjonalna endoskopowa operacja zatok. Zabieg przeprowadza się przez nozdrza, przy użyciu endoskopu i mikro-narzędzi, bez nacinania skóry twarzy. Celem jest poszerzenie naturalnych ujść zatok, usunięcie zmian blokujących (polipów, zgrubiałej śluzówki, ewentualnie fragmentów kości) i poprawa drenażu. Endoskopowa operacja zatok pozwala na bezpośrednie usunięcie przyczyn przewlekłych problemów, takich jak polipy czy zmiany anatomiczne, przywracając prawidłowy przepływ powietrza. Dzięki temu znacząco poprawia jakość życia pacjentów – redukuje dolegliwości w rodzaju bólu, uczucia blokady nosa, problemów z oddychaniem czy utraty węchu. Zabieg FESS wykonywany jest w znieczuleniu ogólnym, zwykle w trybie chirurgii jednego dnia (pacjent wychodzi do domu dobę po operacji). Nie należy obawiać się operacji – nowoczesne techniki są bezpieczne i małoinwazyjne, choć oczywiście decyzję o takim leczeniu lekarz podejmuje dopiero po wyczerpaniu innych metod. Niekiedy razem z FESS wykonuje się dodatkowo septoplastykę (jeśli pacjent ma krzywą przegrodę) lub polipektomię (usunięcie polipów) – to kompleksowo rozwiązuje problemy z oddychaniem przez nos i nawracającymi zapaleniami zatok. Po endoskopowej operacji zatok pacjenci zwykle odczuwają dużą ulgę, choć pełne wyzdrowienie błony śluzowej trwa kilka tygodni. Ważne jest stosowanie się do zaleceń pozabiegowych (m.in. regularne płukanie nosa zaleconymi preparatami) i wizyty kontrolne u laryngologa.

Specjaliści zajmujący się leczeniem zatok

Wiele osób zadaje sobie pytanie: do jakiego lekarza udać się z bólem zatok? Wybór specjalisty zależy od rodzaju i nasilenia objawów. W przypadku łagodnych, pierwszorazowych dolegliwości (np. ból zatok przy przeziębieniu) na początek można zgłosić się do lekarza rodzinnego. Lekarz podstawowej opieki zdrowotnej oceni stan pacjenta, zaleci leczenie objawowe (np. leki przeciwbólowe, krople do nosa, inhalacje) lub – jeśli uzna to za konieczne – wypisze skierowanie do specjalisty. Gdy objawy wskazują na typowe ostre zapalenie zatok, lekarz rodzinny może również zlecić od razu antybiotyk i kontrolę za kilka dni. Często to wystarczy, by wyleczyć jednorazową infekcję.

Jeżeli jednak bóle zatok nawracają, utrzymują się pomimo leczenia, albo towarzyszą im niepokojące objawy (np. polipy, zaburzenia węchu, bardzo silne bóle, powikłania) – wówczas najlepiej od razu udać się do specjalisty laryngologa (otolaryngologa). Laryngolog to lekarz zajmujący się chorobami nosa, zatok, ucha, gardła i krtani. Dobry laryngolog diagnozuje i leczy kompleksowo problemy takie jak zapalenia zatok przynosowych, przewlekły katar czy chrapanie. To właśnie ten specjalista przeprowadza bardziej zaawansowaną diagnostykę (endoskopię nosa, interpretację tomografii) i może zastosować leczenie zabiegowe, np. punkcję lub operację zatok. Do laryngologa nie potrzeba skierowania w ramach wizyty prywatnej – można zapisać się bezpośrednio. Jeśli korzystamy z państwowej opieki (NFZ), wymagane jest skierowanie od lekarza POZ.

W pewnych sytuacjach pomocny może być także alergolog. Jeśli przyczyną nawracających problemów z zatokami są alergie (np. całoroczny alergiczny nieżyt nosa, alergia na roztocza lub pyłki powodująca przewlekły katar sienny), wskazana jest konsultacja alergologiczna. Alergolog zleci odpowiednie testy w kierunku alergii i wdroży leczenie – od odczulania (immunoterapii alergenowej) po leki zmniejszające reakcję alergiczną. Wspomaga to leczenie zatok, ponieważ opanowanie alergii pozwala zmniejszyć przewlekły stan zapalny śluzówki nosa. W praktyce pacjentem z przewlekłym zapaleniem zatok może równolegle zajmować się laryngolog (leczący same zatoki) i alergolog (prowadzący terapię alergii wywołującej zapalenie).

Podsumowując: przy problemach z zatokami najważniejszy jest lekarz laryngolog – to do niego warto się udać, gdy infekcje są częste lub ciężkie. Lekarz rodzinny może pomóc przy łagodnych epizodach, a alergolog w sytuacji współistniejącej alergii. W dużych miastach dostępni są także laryngolodzy dziecięcy, zajmujący się zapaleniami zatok u najmłodszych pacjentów.

Leczenie zatok w sieci Lux Med

Sieć Lux Med jest jednym z liderów prywatnej opieki medycznej w Polsce – pacjenci z problemami zatok mogą liczyć tu na kompleksową pomoc. W placówkach Lux Med dostępni są doświadczeni laryngolodzy, a także pełne zaplecze diagnostyczne (badania obrazowe, endoskopia). Poradnie laryngologiczne działają w wielu miastach, m.in. w Warszawie, Krakowie, Gdańsku, Wrocławiu, Poznaniu, Lublinie i innych większych miejscowościach. W ramach konsultacji lekarz przeprowadzi niezbędne badania i zaplanuje leczenie – czy to farmakologiczne, czy ewentualny zabieg. Co ważne, Lux Med dysponuje także własnymi szpitalami (np. Szpital LUX MED przy ul. Puławskiej w Warszawie oraz Szpital LUX MED w Gdańsku), gdzie wykonywane są nowoczesne operacje laryngologiczne, takie jak endoskopowe operacje zatok czy małoinwazyjne leczenie chrapania. Dzięki temu pacjent może przejść cały proces leczenia w jednej sieci – od pierwszej wizyty, przez diagnostykę (np. tomografię zatok), aż po ewentualny zabieg i kontrolę pooperacyjną.

W LUX MED można skorzystać z leczenia zatok zarówno w ramach pojedynczych usług, jak i w abonamencie medycznym. Osoby posiadające abonament Lux Med mają zazwyczaj nielimitowany dostęp do specjalistów, w tym laryngologa, bez dodatkowych opłat. Przykładowo laryngolog jest dostępny już w podstawowych pakietach indywidualnych – takich jak Pakiet Standard (około 105 zł miesięcznie) – co oznacza, że konsultacje w poradni laryngologicznej są w cenie abonamentu. Jeśli pacjent nie ma abonamentu, może oczywiście umówić wizytę prywatnie; koszt jednorazowej konsultacji u laryngologa w Lux Med wynosi średnio od ok. 200 do 300 zł (w zależności od miasta i stopnia specjalizacji lekarza). Ceny badań diagnostycznych i zabiegów są dostępne w cennikach placówek – np. tomografia zatok czy endoskopowa operacja zatok mają podane orientacyjne stawki, a ostateczny koszt ustala lekarz w zależności od zakresu leczenia. Warto rozważyć pakiet medyczny, jeśli przewidujemy dłuższe leczenie – abonament często okazuje się korzystny finansowo i zapewnia wygodę (brak kolejek, łatwy dostęp do różnych specjalistów).

Podsumowanie: Ból zatok to dolegliwość, której nie należy lekceważyć – zwłaszcza jeśli nawraca. Na szczęście współczesna medycyna dysponuje wieloma metodami skutecznego leczenia, od leków po małoinwazyjne operacje endoskopowe. Kluczem jest odpowiednia diagnostyka i wybór specjalisty. Przy problemach z zatokami najlepiej skonsultować się z laryngologiem, który pokieruje dalszym leczeniem. W ramach sieci Lux Med pacjenci mają dostęp do pełnej opieki laryngologicznej w dogodnych warunkach – co potwierdzają pozytywne opinie wielu wyleczonych osób. Jeśli więc cierpisz na nawracające bóle zatok, nie zwlekaj: skorzystaj z porady lekarza i oddychaj pełną piersią bez bólu!

Przeczytaj także:

• Septoplastyka – na czym polega operacja przegrody nosa i jak wygląda zabieg? – wszystko o korekcji skrzywionej przegrody nosowej (przyczyny, przebieg operacji i korzyści dla pacjenta).

• Leczenie chrapania – jaki lekarz i co pomoże na ten nocny problem? – poradnik dla osób zmagających się z uciążliwym chrapaniem (dowiedz się, dlaczego nie wolno go bagatelizować).